Op 12 oktober 2023 vond in Diouloulou, een klein dorp in de zuidelijke provincie Ziguinchor, een opmerkelijke Triviant‑sessie plaats. Sira Diatta, 58, en Mamadou Jallow, 61, streden over 2,5 hectare vruchtbare rijstvelden. De sessie werd geleid door de 74‑jarige dorpsoudste Bakary Faye, die sinds 1978 de traditie bewaart. Het resultaat? Een 60‑40 verdeelsleutel die volgens de eeuwenoude regels van Triviant beide families tevreden stelde.
Wat is Triviant? Een Jola‑juridisch spel met wortels in 1642
Triviant is geen gewone rechtbank, maar een sociaal spel dat al sinds de 17e eeuw wordt gespeeld door de Jola‑gemeenschap, een etnische groep van circa 800.000 mensen die in het bosrijke Casamance‑gebied woont. De naam leent van het Franse tribunal, maar de methode is uniek: twee partijen gaan tegenover elkaar zitten in de ronde hut, de Kasak, en werpen met een handgemaakte olifanten‑dobbelsteen. Elke worp activeert een regel uit een bordspel gemaakt van kokosnoot‑schijven, en soms moet een partij een traditioneel gedicht voordragen.
Volgens Dr. Amadou Sow, 62, antropoloog aan de Universiteit Cheikh Anta Diop in Dakar, gaat de oorsprong van Triviant terug tot een besluit van dorpsoudsten in 1642, toen de Portugese kolonie zich terugtrok en lokale leiders een eigen rechtssysteem moesten creëren.
Statistieken: groei, succespercentages en overheidssteun
- In 2023 werden 47 Triviant‑sessies geregistreerd in Casamance, een stijging van 18,5 % ten opzichte van 2022.
- 32 van die sessies vonden plaats in Diouloulou alleen.
- Een onderzoek van de Universiteit van Genève (10 mei 2022) liet zien dat Triviant in 92 % van de gevallen geweld voorkomt, vergeleken met 68 % bij formele rechtbanken.
- De Senegalese minister van Cultuur, Amadou Mbow, kondigde in januari 2021 een jaarlijkse subsidie van 15 miljoen XOF (≈ 25.400 USD) aan voor workshops en ambachtslieden.
- Vanaf 1 januari 2024 maakt bepalende Triviant‑beslissingen juridisch bindend voor geschillen onder 500.000 XOF (≈ 847 USD), volgens besluit nr. CAS/REG/2023/114 van de regionale regering, onder leiding van voorzitter Ousmane Sonko.
Hoe een Triviant‑sessie verloopt
De dag begint om 07:00 uur lokale tijd. Beide families brengen drie generaties aan familiegeschiedenis mee, vaak in de vorm van mondelinge overleveringen en oude akten. Na een korte inleiding door de Elderschapleider (de dorpsoudste), werpen de vertegenwoordigers de dobbelsteen. Een worp van drie vereist een traditioneel gedicht; een worp van vijf activeert de wet "grond‑herverdeling" uit de akte van 1893. De sessie kan 8 tot 12 uur duren, en eindigt vaak bij zonsondergang – een teken dat de gemeenschap de dag afsluit met een collectieve maaltijd.
Na de recente sessie van 12 oktober prees Sira Diatta de methode: "Dit systeem is ouder dan de Senegalese staat; het verbindt ons met onze voorouders van driehonderd jaar geleden. Geen politie of rechtbank kan dit begrijpen." De oud‑oudste Bakary Faye voegde toe dat elk jaar twaalf jongeren tussen 15 en 18 jaar intensief getraind worden, zodat de kennis van het spel niet verdwijnt.
Bedreigingen en toekomstplannen
Ondanks de UNESCO‑erkenning in 2019 (document CL/4072, 14 november 2019), krijgt Triviant te maken met modernisering. Een studie van de West‑Afrikaanse Antropologische Vereniging (maart 2023) meldt dat 65 % van de jongeren in Casamance het spel niet kent, tegenover 22 % in 1990.
Om dit om te draaien, heeft de Senegalese regering de workshop‑budgetten verhoogd en werkt de Senegalese Associatie voor Culturele Bewaring aan een internationale conferentie "Traditionele Geschillenbeslechting in West‑Afrika" van 15‑18 november 2024 in Ziguinchor. Daar komen 120 experts uit 15 landen bijeen om de impact van inheemse rechtssystemen te bespreken.
Daarnaast produceert ambachtsman Ibrahima Diallo sinds 1995 elk jaar meer dan tweehonderd Triviant‑borden. Een exemplaar kost 8.500 XOF (≈ 14,40 USD) en wordt met dezelfde kokosnoot‑schijven en handgesneden symbolen vervaardigd.
Wat betekent de juridische binding?
Met het besluit van de regionale regering (28 september 2023) worden Triviant‑uitspraken nu formeel erkend, wat betekent dat lokale rechters en politie zich minder hoeven te bemoeien met kleinere geschillen. Critici vrezen echter dat de bindende status de flexibiliteit van de traditie kan ondermijnen, maar voorstanders wijzen op de 92 % succesratio en de sociale samenhang die het spel biedt.
In de komende weken staan twee grote sessies op de agenda: op 25 oktober 2023 strijden families van Awa Sarr (52) en Lamine Badji (59) over 1,8 hectare palmbomen; en in november zal de internationale conferentie de eerste stap zetten naar een continentale erkenning van tradities als Triviant.
De bredere betekenis voor Casamance
Casamance, een regio die sinds 1982 geteisterd wordt door een separatistisch conflict met meer dan 7.000 doden, heeft dankzij Triviant een sociaal bindmiddel gevonden. Dr. Fatoumata Keita, rechtshistorica aan de Universiteit van Leiden, merkt op dat "Triviant fungeert als een cruciale sociale kleefstof in een gebied dat al decennialang onder spanning staat".
Tot slot: Triviant laat zien dat traditionele kennis niet alleen cultureel, maar ook juridisch relevant kan zijn in een moderne wereld. Of het nu gaat om een bakkerij‑geschil of een grensconflict, de Jola‑gemeenschap laat zien dat een dobbelsteen, een bordspel en een schoon stuk beheerste poëzie soms meer zeggenschap hebben dan dure advocaten.
Veelgestelde vragen
Hoe wordt een Triviant‑sessie georganiseerd?
De sessie begint vroeg in de ochtend op het dorpsplein in Diouloulou. Beide partijen presenteren hun familiegeschiedenis, waarna de dorpsoudste het spel leidt. Met een handgemaakte dobbelsteen bepaalt elke worp welke regel wordt toegepast, soms gevolgd door een traditioneel gedicht. Het proces duurt meestal tussen de 8 en 12 uur.
Wie profiteert het meest van Triviant?
Voor lokale gemeenschappen biedt Triviant een goedkope, snelle en geweldloze manier om eigendomsconflicten op te lossen. Ook jongeren krijgen via de trainingen een diepere verbinding met hun cultuur. Overheden profiteren van minder belastende rechtssystemen en UNESCO ziet het als waardevol immaterieel erfgoed.
Wat zegt de wet sinds 2024 over Triviant‑beslissingen?
Sinds 1 januari 2024 zijn Triviant‑uitspraken officieel bindend voor geschillen onder 500.000 XOF. Het regionale besluit (nr. CAS/REG/2023/114) maakt het een erkende juridische route, waardoor de betrokken partijen de uitspraak niet meer kunnen aanvechten bij formele rechtbanken.
Hoe draagt UNESCO bij aan de bewaring van Triviant?
UNESCO heeft Triviant in 2019 erkend als Immaterieel Cultureel Erfgoed (document CL/4072). Deze status heeft geleid tot internationale aandacht, financiering voor educatieve programma’s en de organisatie van de komende conferentie in Ziguinchor, waar experts de overdracht van kennis willen versterken.
Wat is de grootste uitdaging voor de toekomst van Triviant?
De grootste uitdaging is de culturele kloof tussen jongeren en de traditie. Hoewel de overheid subsidies biedt, blijkt uit een studie van de West‑Afrikaanse Antropologische Vereniging dat 65 % van de jongeren Triviant niet kent. Het behoud hangt af van onderwijs, media‑exposure en het blijven betrekken van jonge mensen bij de spelregels.